نقدی بر انتشار ناشیانه اخبار خودکشی در رسانه ها

وفاق سبز؛امروزه وسایل ارتباط جمعی در تمامی کشورها نقش حساس و مهمّی را در زمینه‌های مختلف از جمله سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایفا می‌کنند. اخیراً تعداد زیادی از رسانه‌های محلی اخباری مبتنی بر خودکشی‌های دیشموک منتشر کرده‌اند که لازم است نقدی بر این رسانه‌ها انجام گیرد.

در عصر اطلاع رسانی دیجیتال هر روز که صفحه‌های رسانه‌های مکتوب و مجازی را ورق می‌زنی در کنار اخبار مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خبرهایی تلخ از حوادثی نظیر خودکشی افراد بویژه جوانان و نوجوانان به دلایل مختلفی نظیر عشق، فقر، ناکامی و دیگر موارد به چشم می‌خورد. فارغ از نگریستن به این مساله چه از زاویه جامعه شناختی و چه از نگاه روان شناختی، باید دانست خودکشی یک پدیده و واقعیت اجتماعی است که مربوط به مکان و زمان خاصی نیست، بلکه جهان شمول است به این معنا که در همه زمان و همه جا اما به میزان متفاوت وجود دارد.

امروز آمارها حاکی از آن است که روند خودکشی در بسیاری از کشورهای جهان افزایشی است، امری که می‌تواند بسیار نگران کننده باشد و نیازمند اقدام‌های اساسی و سیاست‌گذاری‌های درخور و پیشگیرانه است. وقتی پدیده‌ای مانند خودکشی اتفاق می‌افتد به طور حتم عوامل مختلفی در شکل گیری و تصمیم آن فرد برای کشتن خود دخالت دارد که می‌طلبد همه متخصصان حوزه انسانی و سلامت، جامعه شناسان، روان شناسان، روان پزشکان، دولت‌مردان، سیاست‌گذاران مسئولان آموزش و تربیت کودکان و نوجوانان و رسانه‌ها واکنش نشان دهند و پاسخگو باشند و این موضوع را به تحلیل بکشند. درست است که جان، عزیزترین سرمایه یک انسان است و وقتی فردی عزیزترین، مهم‌ترین، بزرگ‌ترین و ارزشمندترین سرمایه خود را از بین می‌برد، قربانی خود، خانواده و جامعه می‌شود، بی تفاوتی نسبت به آن جایز نیست و باید با آسیب شناسی، بررسی و اقدام‌های پیشگیرانه اجرا شود اما آیا برای رسانه‌ای کردن خودکشی‌ها آن هم با آمار دروغین و بذون هیچ گونه اطلاعات علمی عده‌ای را مقصر دانستن کاری اخلاقی است؟
در اینکه خودکشی پدیده‌ای تقلیدی است که پیش از هر آسیب اجتماعی دیگری، نخست هسته اصلی جامعه یعنی خانواده را مورد تهدید قرار می‌دهد شکی نیست وکانون گرم خانواده‌ای که به واسطه بسیاری از آثار و پیامدهای خودکشی، کارکرد اصلی خود را از دست داده، بی اعتباری اجتماعی را نیز متحمل می‌شود و عملاً بدل به نقطه تاریکی می‌شود که بازیابی آن هم در سطح خود خانواده و هم در سطح جامعه، بسیار دشوار خواهد بود. از این روی، پرداختن به خودکشی از راه ناصحیح و ناصواب آن، پیش از هر مقصدی، خانواده را هدف می‌گیرد.

شواهد و تجربیات گذشته، موارد متعددی از بروز خودکشی را نشان می‌دهد که به دنبال انتشار نامتناسب اخبار مربوط به خودکشی افراد منطقه‌ای خاص صورت گرفته است. اغلب افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند، برای اقدام به خودکشی مردد هستند و مطمئن نیستند که می‌خواهند بمیرند. یکی از عواملی که ممکن است افراد مستعد را به سمت خودکشی سوق دهد، انتشار همین اخبار خودکشی در رسانه‌ها است.

در هر جامعه‌ای می‌توان افرادی را پیدا کرد که به دلیل فشارهای روانی منبعث از عوامل متعددی همچون فشارهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، پتانسیل خودکشی را دارند. در کنار این موضوع انتشار نا آگاهانه و ناشیانه خبری مربوط به خودکشی یک نفر خود آموزش تلویحی این امر به فرد در معرض خودکشی است که به چنین قابلیتی اثر القایی خودکشی از طریق رسانه گفته می‌شود که می‌تواند مسبب افزایش خودکشی‌های سریالی در جامعه گردد.

رسانه‌ای کردن موضوع خودکشی با توجه به اینکه رسانه‌ها امری فراگیر هستند و می‌توانند یک کلاس بی‌دیوار با میلیاردها مستمع تشکیل دهند در افراد آسیب‌پذیر اثرگذار است و  به تصویر کشیدن احساسات خودکشی در رسانه‌ها، می‌تواند به افزایش خودکشی‌های تقلیدی منجر شود.

علاوه بر این بیان عامل خودکشی بدون بررسی کارشناسانه و انتشار آمار غیر واقعی نیز خود می‌تواند شیوه غلطی باشد که منجر به افزایش آمار این معضل اجتماعی خواهد شد. عموماً خودکشی‌ها عوامل متعددی می‌توانند داشته باشد اما پرداختن به یک عامل، طبق قابلیت اثر القایی خودکشی از طریق رسانه موجب هم‌ذات پنداری مخاطب هدف شده و تنها با بروز یک عامل منفی در زندگی، آن شخص مرتکب تکرار همچین اشتباهی می‌شود.

تأثیر منفی دیگری که رسانه‌ها با انتشار خبرهای خودکشی، بر جامعه دارند آگاهی از نوع خودکشی و مکان خودکشی‌ها است که مشاهده شده اکثر خودکشی‌ها در برخی شهرستانها در یک مکان خاص اتفاق می‌افتد، لذا گزارش جزئیات روش خودکشی و اعلام محل اقدام به خودکشی، ریسک خودکشی را در افرادی که از این مناطق استفاده می‌کنند افزایش می‌دهد و وقتی این موضوع‌ها، در شبکه‌های اجتماعی اصلی توئیتر، اینستاگرام، فیسبوک، واتساپ و ... منتشر می‌شوند ده‌ها و شاید صدها هزار کامنت و پست و ... درباره این موضوع‌ها از سوی کاربران شناخته شده یا مجهول نوشته می‌شود که بزرگ‌نمایی و تحریک‌آمیزی ایجاد می‌کند. و مهمتر از همه تأثیر گذاری بر رسانه‌های خارجی است که علاوه بر نوعی فضای سوءاستفاده و بهره‌برداری رسانه‌های معاند و مغرض خارجی به وجود آمده است که می‌کوشند با فضاسازی تخریبی و موج‌آفرینی کذب، از یک سو این حوادث و وقایع را بزرگنمایی کرده و از سوی دیگر، به قصد تحریک، آن را موجی سراسری قلمداد کنند.

با توجه به اینکه در دنیای امروز سانسور اخبار روش مناسبی برای مقابله با بحران‌ها نیست رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از انتشار اخبار ناصحیح با بیان ناصحیح داشته باشند.

در پایان رسانه‌هایی که برای جذب مخاطب بیشتر، اقدام به انتشار اخبار مربوط به خودکشی می‌کنند و موضوعات خودکشی، آمار غیر واقعی خودکشی، روش‌های مختلف خودکشی، مکان خودکشی و ... را ذکر می‌کنند و توجه عموم را به خود جلب می‌کنند، مطالب این رسانه‌ها ممکن است تأثیرات منفی بر روی ذهن جوانان داشته و باعث تقلید رفتار خودکشی گردند. لذا توصیه می‌شود: از انتشار خبر خودکشی در صفحه اول خودداری کنند. از استفاده کردن عناوین خودکشی با فونت بزرگ خودداری کنند. از ذکر روش خودکشی در تیتر خودداری کنند. از عباراتی مانند: خودکشی موفق، خودکشی ناموفق یا فرد مستعد به خودکشی خودداری کنند. پوشش و محتوای خودکشی را به حداقل برسانند. خودکشی را برجسته و رمانتیک جلوه ندهند.تصاویری از صحنه ها و مکانهای خودکشی انتشار ندهند. اگر در هنگام گزارش نام منطقه اقدام کنندگان به خودکشی را نبرند، ممکن است که همین مساًله باعث جلب توجه عموم مردم به فرد خودکشی کننده شود.